برج آزادی

برج آزادی اصلی‌ترین نماد تهران است.

حسین امانت در سال ۱۳۲۱ در کاشان متولد شد. او در ۲۴ سالگی و پس از فارغ‌التحصیلی از رشته معماری دانشگاه تهران در مسابقه‌ای برای طراحی نمادی ایرانی اسلامی از «ایران مدرن» شرکت کرد که او در این مسابقه برنده شد و نتیجه‌ اولین کار دوران حرفه‌ای او بنای برج آزادی تهران است که به‌عنوان نمادی از ایران شناخته می‌شود.

حسین امانت تاکنون پروژه‌های بسیاری در ایران و خارج از ایران طراحی کرده است. معروفترین پروژه‌ها، ساختمان‌های اولیه دانشگاه صنعتی شریف، ساختمان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، شهرک تفریحی دریاکنار و سفارت ایران در پکن هستند. حسین امانت به‌عنوان فردی شناخته شده است که در آثارش معماری کلاسیک غربی با روح معماری شرقی پیوند خورده است.

متاسفانه از اسکیس های اولیه امانت برای مسابقه، به جز یک طرح کوچک چیزی باقی نمانده. بنابراین امروز مشکل می توان روند طراحی را، از ایده اولیه تا شکل­ نهایی پیگیری کرد.

در نقشه برج چهار ستون یا در واقع چهار پشت بند را نشان می­دهد که مستطیل شکل نیستند بلکه شکل پیچ خورده دارند.

نماهای شمالی و جنوبی – شرقی و غربی کاملا متفاوت اند که در محور شرقی- غربی که محور اصلی از فرودگاه به شهر است،. گشودگی تاق نما کاملا سخاوتمندانه می­باشد. با الهام از طاق کسری که دروازه ورودی کاخ تیسفون ساسانی بوده است، به شکل تاق سهمی طراحی شده است

نمای شمالی- جنوبی کشیده تر و با تاق نمای کوچکتر، یاداور معماری سلجوقی است.

چرخش ستون و پشت بند، بر طبق اصول دقیق ریاضی طراحی شده، بدون ستون­های پایه یا دیوارهای باربر است.

آقای امانت مفاهیم بسیاری را در طراحی برج به کار گرفته اند، این مفاهیم شامل:

• گذشته های درخشان تاریخ ایران
• این اثر به کجا و به کدام فرهنگ مربوط است

• قوس اصلی وسط برج، نمادی از طاق کسری مربوط به دوره پیش اسلام

• قوس­های بالایی که یک قوس شکسته است از دوران بعد از اسلام و نفوذ اسلام در ایران

• رسمی سازی­هایی که بین این دو قوس را پر می­کند، از مساجد ایران الهام گرفته­ اند.

• هندسه بنا یک هندسه مربع مستطیل است،از روی چهاریایه خود می­چرخد و 16 ضلعی می­شود و بالاخره به صورت یک گنبد شکل می­ گیرد.

• دو طبقه داخل برج، یکی بالای قوس طاق اصلی و دیگری در زیر گنبد

برج آزادی ترکیبی از معماری دوران هخامنشی، ساسانی و دوره اسلامی است. این بنا شامل چهار طبقه، چهار آسانسور، دو راه پله و ۲۸۶ پلکان می باشد. در محوطه زیرین برج آزادی چندین سالن نمایش، نگارخانه، کتابخانه، موزه و دیگر فضاهای کاربردی قرارگرفته است. امروزه گالری و سالن نمایش در این برج وجود دارد. طول این بنا ۶۳ متر، ارتفاع آن از سطح زمین ۴۵ و ارتفاع از کف موزه ۵ متر است.  در ساخت برج آزادی چهل و شش هزار قطعه سنگ بریده واستفاده شده است

در این بنا، خطوط موازی و کشیده پایه‌ها یادآور سبک معماری هخامنشی، قوس اصلیِ میان برج، نمادی از طاق کسری که مربوط به دوره ساسانی است و قوس بالایی آن که یک قوس شکسته‌ می باشد، از دوران بعد از اسلام و نفوذ اسلام در ایران الهام گرفته‌ شده است. رسمی سازی هایی که بین این دو قوس را پر می‌کنند، بسیار ایرانی است وآقای امانت آن را از گنبد مساجد ایران الهام گرفته‌ است. در واقع تکنیکِ گنبدسازی در ایران بسیار جالب است و شما در هر مسجدی، چیز تازه‌ای می‌بینید. در این گنبدها که نشانه نبوغ ایرانی است، معماران قدیم از قاعدهٔ مربع بنا، وارد دایره گنبد شده‌اند و این کار را با کمک رسمی‌بندی‌ها و مقرنس کاری های بسیار چشم نواز انجام داده‌اند که در برج آزادی هم همین کار انجام شده‌است. هندسهٔ بنا یک هندسهٔ مربع مستطیل است که از روی چهارپایهٔ خود می‌چرخد، شانزده ضلعی می‌شود و در آخر به صورت یک گنبد شکل می‌گیرد. این گنبد «تنها از داخل برج قابل مشاهده‌است.»

دو طبقه داخل برج، یکی بالای قوسِ طاق اصلی و دیگری زیر گنبد می باشد که با آسانسور می توان دسترسی‌ داشت. طبقه بالا به عنوان نمایشگاه طراحی و با گنبدی از بتن سفید پوشانده شده‌است. در این گنبد، مُقرنس ایرانی به شیوه تازه‌ای اجرا شده و ارتفاع آن از بام آزادی بیرون آمده و با کاشی های معرق فیروزه ای ایرانی پوشیده شده‌ است. مصرف بتن سفید در این ناحیه و در سالن پذیرایی آن، کار نوینی در آن زمان ایران بود.

این بنا سنگ‌هایی دارد که در قسمت پایین برج ۳٫۲ متر طول و ۱٫۶ متر ارتفاع دارند و کار دست سنگتراشان ماهر ایرانی است که این سنگ‌ها با بتن و آهن ضدزنگ به هم چسبیده‌اند و پشت آن‌ها نیز سطح خشنی وجود دارد تا روی آن لغزش به وجود نیاید؛ و هر سنگ کنار سنگ دیگر، با یک ماده قابل انعطاف مانند لاستیک به نام درزگیر انعطاف پذیر، بندکشی شده‌ است. استفاده از غیر از این مواد موجب شکسته‌ شدن سنگ‌ها می‌شود؛ به دلیل اینکه در گرمای تابستان و سرمای زمستان سنگ‌ها و بتن زیر آن‌ها مدام در حال منبسط و منقبض شدن هستند.

فضای درونی برج

نقش‌های داخلی برج، ترکیبی از سنت و مدرنیسم است به خصوص سقف طبقه دوم. در ورودی برج، هریک از لنگه‌های سنگی درها، حدود ۵/۳ تن وزن دارد. جنس این سنگ‌ها از گرانیت است. برج دارای ۲ آسانسور می باشد که از دیواره‌های برج بالا می‌روند. آسانسور اول دو طبقه را طی می‌کند و به سقف سیمانی می‌رسد سپس از آسانسور دوم استفاده می‌شود. هیچ‌یک از سقف‌ها بسته نیستند و همه آن‌ها به فضای بالایی خود راه دارند.

میدان

به گفته حسین امانت: «نقوشی که در میدان هست و باغچه‌ها و گل‌کاری‌ها را شکل می‌دهد، از طرح داخلی گنبد  مسجد شیخ لطف الله اصفهان الهام گرفته شده است؛ ولی هندسه دایره گنبد را به بیضی تبدیل کرده است . روابط لگاریتمی جالبی در هندسه و ابعاد گنبد مسجد شیخ لطف‌الله هست که دانش عمیق ریاضی معماران ایران در دوره‌های گذشته را نشان می‌دهد.»

«طرح آب‌نما و فواره‌ها از باغ‌های ایرانی الهام گرفته است. شیب میدان با دقت و به هدف خاصی طراحی شده، حد ارتفاع برج آزادی ۴۵ متر است؛ به دلیل نزدیکی به فرودگاه مهرآباد نمی‌شود بلندتر از این ساخت؛ ولی من می‌خواستم وقتی به بنا نزدیک می‌شوید به طرف بالا بروید، در حالی که بالا بردن بنا ممکن نبود. ما برای این که مشکل ارتفاع را حل کنیم، یک سرازیری در میدان به‌وجود آوردیم؛ یعنی شما از طرف فرودگاه که وارد میدان می‌شوید به شکل سرازیر به برج نزدیک می‌شوید و می‌رسید به آن آب‌نمای دایره شکل و وقتی به بنا نزدیک ترمی‌شوید، دوباره ب بالا می‌آیید. زمین زیر برج کاملاً صاف است. این صافی و آن شیب میدان وقتی به هم می‌رسند، خط‌های قوسی جالبی را ایجاد می‌کنند.»